Τα φύλα στη λογοτεχνία. Η θέση της γυναίκας στην παραδοσιακή και τη σύγχρονη κοινωνία

Η γυναίκα στην παραδοσιακή κοινωνία: Ερωτόκριτος                                                

(Η Αρετούσα, κόρη του βασιλιά Ηράκλη, είναι ερωτευμένη με τον Ερωτόκριτο, έναν κατώτερης κοινωνικής τάξης νέο. Ο πατέρας της δεν τον δέχεται για άντρα της και τον εξορίζει.  Η Αρετούσα βρίσκεται στη φυλακή, γιατί δε δέχτηκε να παντρευτεί αυτόν που επέλεξε ο πατέρας της για άντρα της. Η Νένα (παραμάνα) βλέπει δύο πουλιά να πετούν μέσα στο κελί της Αρετούσας και τα θεωρεί καλό σημάδι, σημάδι γάμου.

ΠOIHTHΣ
H Nένα, οπού'τον φρόνιμη γυναίκα του καιρού τση,
ήκουσε, κ' είδε και πολλά, ήβαλε μες στο νου τση,
το πως ετούτα τα πουλιά, που εσμίξαν έτσι ομάδι,
χαρά μεγάλην προμηνούν, και γάμου είναι σημάδι.
NENA
Λέγει• "Aρετούσα, κάτεχε, σ' καλόν πολύ το πιάνω
τούτον, οπού' ρθαν τα πουλιά στην κεφαλή σου απάνω.
Σημάδι' ναι του γάμου σου, ώρα, καλή ώρα να 'ναι,
γιά δέ', κι ό,τι είναι για καλό, στο λογισμό σου βάνε.
Ώς πότε θέ' να κάθεσαι στο βρώμο, θυγατέρα,
να διώχνεις τόσες προξενιές, που του Kυρού σου εφέρα';
Kι ώς πότε τον Pωτόκριτο να στέκεις ν' ανιμένεις;
Eσύ από τούτην τη φλακήν, ώστε να ζεις, δε βγαίνεις,
παρά στά θέλει ο Kύρης σου, να του θεληματέψεις.
Mη βούλεσαι ανημπόρετα πράματα να γυρέψεις.
Kαι χίλιοι χρόνοι αν-ε διαβούν, δεν τον-ε κάνεις ταίρι,
κι ώστε να ζει, δεν έρχεται προς τα δικά σας μέρη.
Kι αν αποθάνει ο Kύρης σου, παραγγελιάν αφήνει,
κ' εκείνοι που απομένουσι, ξορίζουν τον κι αυτείνοι.
Λοιπόν, κερά μου, σκόλασε το λογισμόν τόν έχεις,
κι ο ξένος γίνεται άντρας σου, κάμε να το κατέχεις,
αυτός, οπού επολέμησε, κ' εγλίτωκε τη Xώρα.
Πέ' το κ' εσύ πως τον-ε θες, και να βρεθεί καλή ώρα."
ΠOIHTHΣ
N' ακούσει τούτα η Aρετή, εδάρθηκεν ομπρός τση,
κ' εξανακαινουργιώθηκεν ο πόνος ο παλιός τση.
APETOYΣA
Λέγει τση· "Aκόμη δεν μπορείς, Nένα, να τα σωπάσεις,
μα ξαναλές τα, κι ως θωρώ, βούλεσαι να με χάσεις.
Nα σμίξουν όλα τα στοιχειά, να συμβουλέψου' ομάδι,
να κάμουν ένα[ν], που κιανείς να μην του βρει ψεγάδι,
και να 'ναι Pήγας μοναχός, τον Kόσμο ν' αφεντεύγει,
γυναίκα του να με ζητά, ταίρι να με γυρεύγει,
και να μηνύσει ο Kύρης μου την προξενιάν ετούτη,
και να μου δίδει κι από 'δά τσι χώρες και τα πλούτη,
κάλλιά'χω του Pωτόκριτου λιγάκι ολπίδα μόνο,
παρά στον Kόσμο Pήγισσα, κι άλλο να καμαρώνω.

Kι αν είν' κ' εχάθη ο Pώκριτος, δεις θες το θέ' να κάμω,
ένα μαχαίρι στην καρδιά βάνω γαμπρό στο γάμο.
Kαι τα πουλάκια, οπού'ρθασι συντροφιασμένα ομάδι,
σημάδι-ν είν' πως γλήγορα παντρεύγομαι στον Άδη.

(…)

Η γυναίκα στην παραδοσιακή και στη σύγχρονη κοινωνία

Στις δυτικές κοινωνίες η παραδοσιακή-πατριαρχική οικογένεια χαρακτηριζόταν από την ανισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα η οποία επεκτεινόταν σε όλους τους τομείς της ζωής.

Βασικά χαρακτηριστικά των παραδοσιακών-πατριαρχικών κοινωνιών ήταν:

Νικόλαος Γύζης, Κου-κου, 1882

1.  O γάμος στηριζόταν στα κοινωνικο-οικονομικά συμφέροντα των δύο συμβαλλομένων οικογενειών· Επομένως ο έρωτας ή η ρομαντική αγάπη δεν αποτελούσε προϋπόθεση, ούτε υπήρχαν προσδοκίες για ανάπτυξη ενός τέτοιου είδους αγάπης. H επιλογή συντρόφου γινόταν από τους γονείς και οι επιθυμίες του ζευγαριού δε θεωρούνταν συνήθως σημαντικές.

2. H σεξουαλικότητα ήταν άμεσα συνυφασμένη με την αναπαραγωγή. H ανισότητα μεταξύ αντρών και γυναικών επεκτεινόταν και στη σεξουαλική τους ζωή. Οι άντρες είχαν το δικαίωμα πριν από το γάμο τους να έχουν σεξουαλικές εμπειρίες – όμως θέλοντας να εξασφαλίσουν τη συνέχεια στην καταγωγή και τη μεταβίβαση της περιουσίας, ήθελαν να είναι σίγουροι ότι μια συγκεκριμένη γυναίκα θα ήταν η μητέρα των παιδιών τους. Για αυτό η παρθενιά ήταν μια θεμελιώδης αρετή που έπρεπε να χαρακτηρίζει μια γυναίκα για να μπορέσει να παντρευτεί, ενώ παράλληλα η αφοσίωση και η πίστη προς τον άντρα τους ήταν δύο αρετές που καλλιεργούνταν στα κορίτσια και απαιτούνταν από την παραδοσιακή κοινωνία ώστε να μπορέσει ένας γάμος να στεριώσει.

3.  Οι οικογένειες ήταν πολυμελείς – τα παιδιά αποτελούσαν οικονομική επένδυση για μια οικογένεια αφού τόσο οι αγροτικές εργασίες όσο και οι δουλειές του νοικοκυριού απαιτούσαν μεγάλο αριθμό εργατικών χεριών. Τα παιδιά έπρεπε να είναι υπάκουα στους γονείς [βρίσκονταν σε παρόμοια κοινωνική θέση όπως και οι γυναίκες] ενώ παράλληλα, δεν ανατρέφονταν με βάση τις ψυχοσωματικές τους ανάγκες αλλά οι γονείς ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη συνεισφορά τους στις κοινές οικογενειακές ασχολίες που είχαν ως στόχο την επιβίωση της οικογένειας.

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Οικογένεια ΙΙ, 1971

H ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών και η εξάπλωση τους σε μια μεγάλη μερίδα χωρών ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους που επηρέασαν τις αξίες, τις αντιλήψεις και κατά συνέπεια τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Οι γενικές αυτές κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές συνοδεύτηκαν από μια σειρά αλλαγών στους διάφορους κοινωνικούς θεσμούς – όπως η οικογένεια. O ρόλος των γυναικών μέσα στην οικογένεια και στην κοινωνία γενικότερα έχει ενδυναμωθεί αφού σήμερα διεκδικούν το δικαίωμα μόρφωσης τους, ένταξης στην αγορά εργασίας, είναι οικονομικά ανεξάρτητες, διεκδικούν μεγαλύτερη νομική ισότητα, έχουν περισσότερη ελευθερία. 
(Οικογένεια και αλλαγή, http://sciencearchives.wordpress.com/2011/01/07/%CE%AD-%CF%8D-%CE%AC/ )

Grete Stern   

Εργασίες

1. Να μελετήσετε το κείμενο και να εντοπίσετε τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η κοινωνία την εποχή στην οποία αναφέρεται το ποίημα έχει πατριαρχική κοινωνική οργάνωση.

2. Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τη νένα «φρόνιμη γυναίκα του καιρού τση». Συμφωνείτε με αυτόν τον χαρακτηρισμό; Στην απάντησή σας να λάβετε υπόψη την εποχή της ηρωίδας, τις κοινωνικές αντιλήψεις και τα κοινωνικά δεδομένα που επικρατούν, καθώς και τη σχέση της και τα συναισθήματά της προς την Αρετούσα.

3. Να σκιαγραφήσετε την Αρετούσα, όπως παρουσιάζεται στο απόσπασμα. Στην απάντησή σας να αναφερθείτε στα εξής:

α) Ποιες είναι οι επιθυμίες και τα συναισθήματα της ηρωίδας, όπως φαίνονται από όσα λέει η ίδια αλλά και από όσα συνάγουμε από τα λόγια της νένας της.

β)  Πώς επηρεάζει τη ζωή της η κοινωνική πραγματικότητα της εποχής της;

γ) Πώς αντιμετωπίζει η ίδια τις πιέσεις που δέχεται από το περιβάλλον της; Υποκύπτει, ενδίδει σ’ αυτές ή αντιστέκεται; 

4. Οι δύο γυναίκες που παρουσιάζονται στο κείμενο φαίνεται να έχουν διαφορετικές αντιλήψεις.

Να παρουσιάσετε σύντομα τις αντιλήψεις τους συσχετίζοντάς τις με την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής τους.

Να επιχειρήσετε να εξηγήσετε τους λόγους της διαφοροποίησής τους.


 5. Να υποθέσετε ότι είστε η Αρετούσα και να γράψετε μια σελίδα ημερολογίου στην οποία θα διηγείστε τα γεγονότα που παρουσιάζονται στο απόσπασμα του ποιήματος. Να λάβετε υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είδους του ημερολογίου που είναι:η απλή, καθημερινή γλώσσα,

η υποκειμενικότητα,

η εξομολογητική διάθεση

η έκφραση των συναισθημάτων του πομπού. 

6. Φανταστείτε πώς θα μπορούσε να μεταφερθεί η ιστορία αυτή στη σύγχρονη εποχή και γράψτε έναν διάλογο – ή μια αφήγηση, ένα ποίημα, ό,τι άλλο εμπνευστείτε – ανάμεσα στην Αρετούσα (της οποίας το όνομα πρέπει βέβαια να αλλάξετε) και ένα άλλο πρόσωπο που προσπαθεί να την πείσει ότι ο έρωτάς της είναι αδιέξοδος.

Μπορείτε να πάρετε ιδέες από την παρουσίαση μιας ταινίας με σχετική θεματολογία.

 

Μια σύγχρονη εκδοχή του “Ρωμαίος & Ιουλιέτα”

Αντλώντας ιδέες από το διαχρονικό θεατρικό έργο του William Shakespeare, “Ρωμαίος & Ιουλιέτα”, η ταινία “Κανένας” του Χρήστου Νικολέρη (Άγρια Παιδιά, τηλ.σειρά) αποτελεί μια νέα ματιά στην πιο όμορφη και συνάμα πιο τραγική ιστορία αγάπης όλων των εποχών. Ο Γκόραν και η Τζούλια, Ρώσος και Αλβανίδα, είναι δυο έφηβοι μετανάστες, δεύτερης γενιάς, δυο παιδιά με όνειρα και φιλοδοξία να ξεφύγουν από το περιβάλλον που μεγάλωσαν. Όταν οι δρόμοι τους συναντηθούν ο έρωτας θα είναι κεραυνοβόλος, αλλά οι δυο τους κόσμοι θα συγκρουστούν, απειλώντας να καταστρέψουν το πρώτο σκίρτημα που νιώθουν ο ένας για τον άλλο. Το σενάριο γράφει ο Παναγιώτης Ιωσηφέλης και πρωταγωνιστούν οι εξής ηθοποιοί: Αντίνοος Αλμπάνης (Άγρια Παιδιά), η πρωτοεμφανιζόμενη Τζωρτζίνα Λιώση, Νικόλας Παπαγιάννης (Ταξίδι στη Μυτιλήνη). Η ταινία θα προβληθεί στο 51ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και θα κάνει πρεμιέρα στις 03 Μαρτίου 2011 από την Village.

...και η γυναίκα στη σύγχρονη κοινωνία: Βιρτζίνια Γουλφ, Σκοτώνοντας τον άγγελο του σπιτιού                                                                  

...το φάντασμα ήταν μια γυναίκα που όταν άρχισα να την γνωρίζω καλύτερα της έδωσα το όνομα της ηρωίδας από ένα γνωστό ποίημα, ο Άγγελος του Σπιτιού. Αυτή ήταν που συνήθιζε να μπαίνει ανάμεσα σε μένα και στο χαρτί όταν έγραφα κριτικές, αυτή ήταν που με ενοχλούσε, σπαταλούσε τον χρόνο μου και με βασάνιζε τόσο πολύ που στο τέλος τη σκότωσα. Εσείς που προέρχεστε από μια νεώτερη και πιο ευτυχισμένη γενιά μπορεί να μην την έχετε ακούσει, ίσως να μην γνωρίζετε τι εννοώ με το ποίημα ο Άγγελος του Σπιτιού. Θα σας την περιγράψω όσο πιο σύντομα μπορώ. Ήταν εξαιρετικά συμπαθητική. Απέραντα γοητευτική. Απεριόριστα ανιδιοτελής. Διακρινόταν για τον τρόπο που επέλυνε τα δύσκολα οικογενειακά προβλήματα. Θυσιαζόταν καθημερινά. Αν υπήρχε κοτόπουλο, έτρωγε το πόδι. Αν υπήρχε ρεύμα, εκεί θα καθόταν. Με λίγα λόγια, ήταν έτσι καμωμένη που ούτε δικές της απόψεις, ούτε δικές της επιθυμίες είχε, αλλά προτιμούσε πάντοτε να συμπάσχει και να ακολουθεί τις σκέψεις και τις επιθυμίες των άλλων. Πάνω από όλα, και αυτό δεν χρειάζεται να το αναφέρω, ήταν αγνή. Η αγνότητα της, ήταν το κύριο χάρισμα της, η συστολή της ήταν η μεγαλύτερη χάρη της. Εκείνες τις μέρες, τις τελευταίες μέρες της βασίλισσας Βικτωρίας, κάθε σπίτι είχε τον δικό του Άγγελο. Και όταν ήρθε η στιγμή να γράψω ήρθα αντιμέτωπη μ' αυτή από τις πρώτες μου λέξεις. Η σκιά των φτερών της έπεσε στην σελίδα μου. Άκουσα το θρόισμα του φουστανιού της στο δωμάτιο. Για να είμαι πιο ακριβής, όταν πήρα στο χέρι την πένα για να γράψω την κριτική για το μυθιστόρημα κάποιου φημισμένου άντρα, αυτή γλίστρησε πίσω μου και ψιθύρισε. «Αγαπητή μου, εσύ είσαι μια νέα κοπέλα και γράφεις για ένα βιβλίο που έγραψε ένας άντρας. Να είσαι συμπονετική, τρυφερή, να κολακεύεις, να εξαπατάς, χρησιμοποίησε όλη τη δεξιοτεχνία σου και τα τεχνάσματα του φύλου μας. Ποτέ μην αφήσεις κανέναν να μαντέψει πως έχεις τη δική σου σκέψη. Πάνω από όλα να είσαι αγνή». Και πήγε να κατευθύνει την πένα μου. Τώρα φέρνω στη μνήμη μου μια πράξη για την οποία επαινώ τον εαυτό μου, αν και ο έπαινος ανήκει σε κάποιον εξαιρετικό προγονό μου που μου κληροδότησε ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό —ας πούμε πεντακόσιες λίρες τον χρόνο— έτσι δεν ήταν απαραίτητο για μένα να εξαρτώμαι αποκλειστικά από τη γοητεία μου για την επιβίωση μου. Στράφηκα και την άρπαξα από τον λαιμό. Έκανα ότι μπορούσα για να τη σκοτώσω. Η δικαιολογία μου, αν επρόκειτο να δικαστώ για αυτό, θα ήταν ότι βρισκόμουνα σε άμυνα. Αν δεν τη σκότωνα εγώ θα με σκότωνε εκείνη.


Ερωτήσεις

Στο κείμενο αυτό η Γουλφ παρουσιάζει τον αγώνα της γυναίκας για ανεξαρτησία. Τι πιστεύετε ότι συμβολίζει "το φάντασμα", "ο Άγγελος του σπιτιού", που "σκοτώνει" η νεαρή γυναίκα (και δημιουργός), για να 

κερδίσει την ανεξαρτησία της; 

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του "Αγγέλου" και πώς επιδρά στο έργο της συγγραφέως; 

"Εγώ είμαι η νέα γυναίκα", τραγούδι του 1908 σε μουσική Θεόφραστου Σακελλαρίδη και στίχους Γιώργου Τσοκόπουλου και Μπάμπη Άννινου, από τα "Παναθήναια" του 1908