Συμβολισμός- Λαπαθιώτης, Νυχτερινό

Συμβολισμός

Γενικά

·       Λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό κίνημα που ξεκίνησε από τη Γαλλία γύρω στο 1880

·       Δέχεται επίδραση από τη φιλοσοφία του υποσυνειδήτου

·       Επηρέασε σε μεγαλύτερο βαθμό την ποίηση και σε μικρότερο τη μουσική και τη ζωγραφική («ιμπρεσιονισμός»).

·       Γεννήθηκε ως αντίδραση στην ψυχρότητα του παρνασσισμού και συνιστά μια «επιστροφή» στη ρομαντική ποίηση, γι’ αυτό συχνά χαρακτηρίζεται ως νεορομαντισμός.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα

·       Μουσικότητα. Η συμβολιστική ποίηση στηρίζεται στη μαγεία των λέξεων, στις διακυμάνσεις του ρυθμού. Εξαιτίας της επιθυμίας των συμβολιστών για μουσικότητα και ρευστότητα η μορφή «χαλαρώνει» από τους αυστηρούς κανόνες της παραδοσιακής ποίησης (ομοιοκαταληξία και μέτρο). Οι λέξεις αποσυνδέονται από το νόημά τους κι αποκτούν δικό τους ήχο.

·       Υποβλητικότητα Ο υπαινιγμός και η διακριτική νύξη χρησιμοποιούνται ως μέσα του συμβολισμού, γιατί γοητεύουν τη φαντασία.

·       Μελαγχολική διάθεση,

·       Εισάγεται νέο λεξιλόγιο: επιλέγονται οι λέξεις που υποβάλλουν λεπτά, τρυφερά συναισθήματα.

·       Σύμβολα: Τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου γίνονται σύμβολα εσωτερικών, ψυχικών καταστάσεων: οι συμβολιστές επεδίωξαν να αναδείξουν τη μαγεία του ανεξιχνίαστου κόσμου του ασυνειδήτου. Κάθε αίσθημα ή εντύπωση είναι μοναδική και ανεπανάληπτη και επομένως είναι δύσκολο να αποδοθεί με τη συμβατική γλώσσα Þ χρήση συμβόλων Þ μεταφορικά σχήματα αποκομμένα από το θέμα τους Þ ποίηση υπαινικτική και «μοντέρνα».

·       Το εννοιολογικό περιεχόμενο του ποιήματος περιορίζεται στο ελάχιστο.

Ο συμβολισμός στην Ελλάδα

Εκπρόσωποι

Πρώτη ομάδα (1900-1910) αντλεί κυρίως από τη γενιά του Παλαμά, παρουσιάζει όμως σαφείς ανανεωτικές τάσεις: Γ. Καμπύσης, Κ. Χατζόπουλος, Σπ. Πασαγιάννης, Μ. Μαλακάσης, Λ. Πορφύρας, Ι. Γρυπάρης κ.ά.

Δεύτερη ομάδα (1910-1920) γράφει ποίηση χαμηλόφωνη και αδιέξοδη: Απ. Μελαχρινός, Ρ.Φιλύρας, Ναπ. Λαπαθιώτης, Μ. Παπανικολάου, Κ. Ουράνης, Κ.Καρυωτάκης, Μ. Πολυδούρη, Τ.Άγρας, Τ.Κ. Παπατσώνης κ.ά. Εκφράζουν γενική κόπωση και την αίσθηση του ανικανοποίητου.

Σημαντικός εκπρόσωπος: ο Κώστας Καρυωτάκης, που, αρνούμενος να συμβιβαστεί με την υποκρισία γύρω του, σαρκάζει το πνεύμα της διάλυσης που χαρακτηρίζει την εποχή του.

Ναπολέων Λαπαθιώτης, Νυχτερινό

Μονάχη η φλόγα του κεριού μου,

κι απέναντί μου στο τραπέζι

θαρρείς το τέλος της προσμένει·

λίγες στιγμές έχει να ζήσει

και μες στη νύχτα τρεμοπαίζει,

σα μια ψυχούλα φοβισμένη...

Απόξω έν’ άγρυπνο φεγγάρι

με κόπο χάνεται στα χάη

μιας ατελεύτητης ερήμου...

Σα να μη θέλει να πεθάνει,

μ᾿ αναλαμπὲς ψυχομαχάει

το ετοιμοθάνατο κερί μου...

Και το βαρύθυμο φεγγάρι,

που χρόνια τώρα έχει σωπάσει,

και το κερί μου που πεθαίνει

και, μέσα, η θλιβερὴ ψυχή μου,

χωρίς αιτία, κι οι τρεις στην πλάση

είμαστε τόσο λυπημένοι...

Ερωτήσεις
Εντοπίστε τα χαρακτηριστικά του συμβολισμού στο ποίημα με τη βοήθεια των ερωτήσεων

Σύμβολα: Ποια αντικείμενα/στοιχεία του εξωτερικού κόσμου λειτουργούν ως σύμβολα; Λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο που παρουσιάζονται (την κατάστασή τους, ενέργειές τους  –ρήματα-, τις ιδιότητἐς τους –επίθετα-) τι νομίζετε ότι συμβολίζουν; 

Συναισθήματα: Στο συμβολισμό τα σύμβολα χρησιμοποιούνται για να αποδώσουν τα συναισθήματα του ποιητή. Σε ποια συναισθηματική κατάσταση βρίσκεται ο ποιητής όταν γράφει το ποίημα και πού νομίζετε ότι οφείλεται αυτή;

Εννοιολογικό περιεχόμενο: Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος; 

Λεξιλόγιο: λέξεις που υποβάλλουν λεπτά, τρυφερά αισθήματα: 

Υποβλητικότητα/υπαινιγμοί: Οι σκέψεις του ποιητή, τα συναισθήματά του παρουσιάζονται ρητά (λέγονται) ή υποβάλλονται έμμεσα; 

Επιρροές από τη ρομαντική θεματολογία και σκηνογραφία:

Μουσικότητα: Με ποια μέσα επιτυγχάνεται;